Hoe is dat om Nederlands beruchtste gevangenis te transformeren?
Edwin: “Ja, geweldig natuurlijk om bij zo’n iconische plek betrokken te zijn. Bajes Kwartier Ontwikkeling C.V. won de competitie die door het Rijksvastgoedbedrijf werd uitgeschreven en nam het gevangenisterrein in zijn geheel over. Om dan aan de slag te gaan met een visie en het vervolgens zelf te mogen maken, dat voelt wel als een voorrecht. De plek heeft enorm veel belevingswaarde. Wij willen deze plek een heel nieuw gezicht geven met subtiele verwijzingen naar haar verleden. Dat voelt wel echt als een verantwoordelijkheid, in positieve zin.”
Van Bijlmerbajes naar Bajeskwartier
In 1978 wordt de Bijlmerbajes opgeleverd in Overamstel. Zes hoge torens, verbonden door een gang, 'de Kalverstraat', bieden ruimte aan 600 gevangenen. Het moest vooral een humane gevangenis worden. Want het was de tijd waarin men geloofde dat mensen opsluiten achter tralies niet zou helpen. Zo waren er in het begin geen tralies en overwoog men een heg in plaats van een hoge muur. De bewakers waren vooral begeleiders en softdrugs was volop aanwezig. Door de vele ontsnappingen werd de Bijlmerbajes alsnog een traditionele gevangenis. Tot 2016. Want inmiddels was de Bijlmerbajes drastisch verouderd. Voor de criminelen kwam er een nieuwe locatie en de Bijlmerbajes was klaar voor een nieuwe bestemming.
Het project staat bekend om zijn hoge duurzaamheidsambities, vertel!
Edwin: “Toen we begonnen met de visie van wat wij dachten dat het Bajeskwartier moest zijn, hebben we aangegeven dat we op alle vlakken wilden inzetten op duurzaamheid. We wilden de lat hoog leggen en, zoals wij dat noemen, gedurfd duurzaam zijn. Denk aan: energieneutraal ontwikkelen van het gebied, smart grids, circulair materiaalgebruik (98% hergebruik van bestaand materiaal), groen blauwe netwerken, afvalkringloop, healthy urban living en vernieuwende mobiliteitsconcepten. We hebben onszelf echt uitgedaagd om een stap verder te gaan binnen de duurzaamheidsopgave. En dat maakt dit project echt wel uniek”.
Lijkt me geen gemakkelijk opgave. Met welke uitdagingen heb je te maken?
Edwin: “Het meest lastige aan een opgave op deze schaal is dat het een integrale aanpak vraagt. Veel duurzaamheidsthema’s zitten verweven in het grensgebied tussen een opstalontwikkeling en gebiedsontwikkeling. Om alles continu intergraal te bewaken en de ambitie juist daarin vast te leggen én vast te houden, is een enorme uitdaging!” Andries: “En het mooie is dat dit hier heel goed gaat. Met alle hobbels die we hebben genomen en alle inpassingen die we doen om het masterplan waar te maken, zie je dat de ambities allemaal nog overeind staan. Dat is echt bijzonder en maakt dit zo’n mooi project!” Edwin: “Uiteraard loop je tegen zaken aan en zeker niet alles wat we bedenken lukt. We hebben bijvoorbeeld gekeken of het mogelijk was om zonnepanelen toe te passen op een geluidsscherm, om een leefbaar klimaat te organiseren. Dat lukte niet. Maar we gaan dan wel op zoek naar wat er wél kan. Op dit moment bekijken we of we die ambitie kunnen omzetten naar het herstellen van de groenstructuur van de ecologische verbindingszone om daar de slag te maken. Het is niet ‘lukt iets niet, afvinken maar’, nee, dan kijken we ‘wat kan wel?’. En dat is ook de mindset die je moet hebben als je aan dit project werkt.” Andries: “Wat ook een grote uitdaging is, is het meenemen van allerlei instanties om zaken gedaan te krijgen. Een voorbeeld is het hergebruik van materialen. We zijn op grote schaal materialen aan het oogsten om die ook weer toe te passen in het project. Dat is echt een uniek element in deze ontwikkeling. En ook daar loop je tegen dingen aan die continu anders zijn dan je verwacht. Dat maakt het zo nu en dan best lastig.”
Hoe ga je daarmee om?
Edwin: “Bij dit soort zaken zoeken we telkens hoe we met een zo laag mogelijke energievraag de ambitie alsnog kunnen waarmaken. Iedereen die binnen de ontwikkeling werkt, zit met een bepaalde drive in het project. En ja, ‘Hoe eet je een olifant?’ Dat doe je in stukjes. Dus je pakt elke keer een onderdeel en gaat dat uitwerken, doorkauwen en bespreken. Het is een intensief proces, maar wel een proces waarbij we elke keer een stapje dichter bij ons einddoel komen. Wat ik zelf wel heel erg mooi vind aan de ontwikkeling, is dat we de kennis niet allemaal voor onszelf houden. Zo delen we de kennis die we opdoen met AMS Institute en Wageningen University & Research. Voor ons voelt het als een voorrecht om één van de pioniers te zijn. We geloven ook heel erg dat de kennis die wij nu opdoen van waarde is voor de ontwikkeling van andere gebieden die in die lijn zullen meegaan. We zijn samen op weg om de ambitie naar een circulaire economie in 2050 waar te maken.”
Hoe werken jullie samen?
Edwin: “Vanaf het eerste moment, bij het indienen van de tender, zijn we als team samen. Met z’n allen hebben we de visie omarmd, we hebben met z’n allen de tender gewonnen en zijn het nu ook met z’n allen aan het waarmaken. Er is geen sprake van een traditionele opdrachtgever-opdrachtnemer verhouding. We zijn partners. En zo voelt dat ook echt!” Andries: “We werken samen met veel partijen, denk aan: architecten, ontwerpers, de gemeente en Waternet. Het is een integrale werkwijze. De kracht van Edwin en van mij is dat we de punten op de horizon goed weten aan te geven én deze vasthouden. Dat is ook een van de redenen waarom die ambities nog zo goed overeind staan.” Edwin: “Bij de integrale werkwijze hoort ook dat wij vanaf begin af aan continu hebben gekeken ‘Hoe gaan wij afhankelijkheden elimineren, zodat het behapbaar blijft? Als alles aan elkaar gekoppeld is dan loopt het tussen je vingers door. Stip op de horizon; dan doet ieder steeds een stukje en kom je verder.”
Wat is de rol van Sweco?
Andries: “Wij zorgen eigenlijk dat alles in het gebied goed verloopt. Daar horen allerlei onderzoeken bij, denk aan water, grondwater, geluidsschermen, bouwrijpmaken, ontwerpen maken, ook alle circulariteitsonderzoeken van de materialen. We hebben constante aansluiting met de architecten, de ontwerper van het maaiveld, de gemeente, het waterschap en alle NUTS-partijen. Ook begeleiden we de uitvoering van de circulaire sloopwerkzaamheden.” Edwin: “We hebben samen een integrale manier opgezet van gebiedsontwikkelingen aanvliegen en je merkt gewoon dat dat werkt! Ik zie het als een absolute meerwaarde dat ik met Andries in brede zin kan sparren over de opgave, en dat Andries die vertaling vervolgens maakt naar wat er nodig is om het maakbaar te maken. En wat ik heel prettig vind aan Sweco als partner is dat je brede vragen kunt stellen. Wat de vraag ook is, je krijgt altijd een antwoord. Als morgen windhinder een vraag is, dan sparren we daar over en krijg ik een antwoord. Gaat het over gesprongen explosieven dan is dat het. ‘One stop shopping’ vind ik hier echt wel van toepassing.”
Wat gaat de omgeving merken van dit project?
Edwin: “Je moet het Bajeskwartier zien als een nieuw stukje stad. Niet alleen voor de mensen die er gaan wonen; het is nadrukkelijk ook echt voor de Amsterdammers. Een plek voor iedereen!
Het is een fijne plek om te wonen en te werken, maar ook gewoon state-of-the-art architectuur. Het heeft een fantastisch mooie buitenruimte, een plek waar je elkaar kunt ontmoeten en kunt recreëren, spelen én waar je een drankje doet op vrijdagmiddag. Het is vooral een levendig gebied met als bonus een verticale stadstuin. Dat lijkt me toch wel een heel mooi cadeautje voor de bewoners en de omgeving!”
Waar word je blij van in dit project?
Andries: “Wat ik heel mooi vind is het re-use-verhaal met al die gevelelementen en de betonplaten die terugkomen in het plan. En dat we van het vrijkomende betonpuin nieuwe betonmaterialen gaan maken. Die materialen krijgen een logo van het Bajeskwartier, geweldig toch? Ook vind ik de combinatie die we maken met klimaatadaptatie, door een deel van het betonpuin te gebruiken als puinfundering voor waterberging, een dikke pluim waard. Een grote bui van 120 mm kunnen we zo gemakkelijk bergen. Ook voorkom je hiermee hittestress doordat het betonmateriaal koel blijft in hete zomers.” Edwin: “Ik word heel blij van het samenwerken met mensen met passie die zichzelf echt uitdagen om dit project verder te brengen. Ik heb continu het idee dat we als team met de wind in de rug aan het fietsen zijn. Zelfs in coronatijd is die energie niet weg; de drive is er nog steeds. Dat vind ik fantastisch om te ervaren. En dit alles moet natuurlijk leiden tot een inspirerende en toonaangevende gebiedsontwikkeling in Amsterdam!”
Wat kunnen we leren van dit project?
Edwin: “Wat ik heb heb geleerd is dat je niet gebaat bent bij te stringente regels. Veel zaken zijn nog ongewis en onbekend. We hebben de tijd genomen om tussen de circulaire sloop en het realiseren, zaken goed uit te werken en ervaring op te doen. Dat helpt enorm. Dus mijn pleidooi voor het aanjagen van een circulaire economie: geef ruimte en geef tijd!” Andries: “Denk aan de voorkant goed na over waar je op inzet, houd focus op wat er moet gebeuren en monitor tussentijds waar je op dat onderdeel staat en of je nog levert wat je hebt afgesproken. Ik geloof dat wij dat goed hebben gedaan. Dit komt door de tijd die je neemt, maar ook door het vaste ambitieuze team wat er op zit.”
Heb je een tip voor andere gemeenten die met zo’n ambiteus plan aan de slag gaan?
Andries: “Gemeenten zitten soms best vast in strakke werkwijzes. Mijn tip aan hen zou zijn: Durf ook buiten je eigen comfortzone te gaan.” Edwin: “Ja, dat is nodig. Je hebt mensen nodig met een bepaalde drive. En die zitten ook zeker bij gemeenten. Mijn tip zou nog zijn: doe waar je goed in bent en doe niet waar je niet goed in bent. Uiteraard moet je je best doen om er iets moois van te maken. Ik zeg altijd ‘Als we niks doen ontstaat er middelmaat’. Durf je uit te spreken!”
Bajes Kwartier Ontwikkeling C.V. is een samenwerking van gebiedsontwikkelaar AM, AT Capital en Cairn. Sweco is als partner betrokken.