Op het ommuurde terrein waar veertig jaar lang de gevangenistorens van de Bijlmerbajes stonden, verrijst de interessantste nieuwbouwwijk van Amsterdam en misschien wel van Nederland. Want waar in de Randstad is nog bijna 7,5 hectare aaneengesloten grond dat volgens de nieuwste duurzaamheidsinzichten kan worden ontwikkeld tot een woonwijk met meer dan 1.300 appartementen, een school, een hotel, kantoorruimtes en andere voorzieningen?

AM, AT Capital en Cairn Real Estate pakken de handschoen met vele andere partijen op en ontwikkelen de komende jaren Bajeskwartier; een energieneutrale woon- en werkwijk. Het masterplan van Bajeskwartier is gemaakt door OMA, het bureau van Rem Koolhaas. De lat ligt hoog: bewoners moeten er zo gezond en gelukkig leven, dat hun levensverwachting twee jaar hoger wordt dan het landelijk gemiddelde.

Groene Toren
De grauwe torens, die zo goed zichtbaar waren vanaf de snelweg en het spoor naar Amsterdam, zijn inmiddels allemaal gesloopt, op één na: de toren waar vroeger de vrouwen hun straf uitdienden. Deze toren wordt getransformeerd tot de Groene Toren, zo vertelt Josephine Feilzer, CEO van AT Capital Europa. “Als kloppend hart van de wijk verbindt deze toren straks diverse duurzaamheidssystemen en -stromen. Het is de plek waar duurzaamheid waarneembaar en ervaarbaar wordt voor iedereen.”

Feilzer: “Het centrale deel van de meeste verdiepingen wordt uit de toren gesloopt, waardoor er plaats komt voor een verticaal stadspark en een klimsportwand. Boven in de toren komt een restaurant en worden zonnepanelen en miniwindturbines geplaatst. Ook biedt de toren straks plek aan stadslandbouw. Groenten en kruiden kunnen direct aan het torencafé-restaurant en de biologische wijkmarkt worden geleverd.” Het afval dat de nieuwe woonwijk produceert, wordt in de Groene Toren in een van de innovatieve afvalverwerkingsinstallatie gescheiden en verwerkt tot warmte, elektriciteit en pulp die als compost of grondstof voor ‘biobased’ producten kan dienen. “Bezoekers kunnen de installaties zien en zo ervaren hoe voedsel dicht bij huis wordt geproduceerd en wat er met hun afval gebeurt”, zo vult AM-projectdirecteur Heino Vink aan.

 
Josephine Feilzer, ceo AT Capital Europe

Vraag en aanbod van energie
In de energiebehoeften van de nieuwe wijk speelt de Groene Toren straks een centrale rol, zo vertellen Feilzer en Vink. In de kelder is een Warmte Koude Opslag (WKO)-installatie gepland, die naast koude en warmte uit de bodem koeling uit de voormalige gevangenisgracht haalt. Via een speciaal netwerk wordt de rest van de wijk van warmte en koude voorzien, in combinatie met een collectieve warmtepompinstallatie per groep gebouwen. “Daarnaast krijgt de wijk stroomaanbod van de 5.200 vierkante meter zonnepanelen op gevels en daken die de energievraag van de woningen, kantoren, WKO-installatie en warmtepompen moeten kunnen dekken”, aldus Feilzer.

Aan klimaatadapatie is ook gedacht. Alle gebouwen in de wijk zijn evenals de openbare ruimte klaar voor de zeer natte winters die worden voorspeld en kunnen minimaal 60 liter water per vierkante meter verwerken. Daktuinen en de fundering van toekomstige wegen en pleinen fungeren als berging, waarbij een deel van het opgevangen en gezuiverde water zijn weg vindt naar het verticale stadspark en de stadslandbouw in de Groene Toren, die ook nog eens een kloeke eigen waterberging krijgt. De hittestress in de warmer wordende zomers wordt tegengegaan door groene daken en groene gevels en het relatief grote aandeel groen in de publieke ruimte in de vorm van moestuintjes en parkruimte. Er komen meer dan zestig openbare plekken die bijdragen aan klimaatadaptatie en biodiversiteit.

De Groene Toren speelt ook een rol bij het realiseren van de ambitie van een twee jaar hogere levensverwachting ten opzichte van vergelijkbare wijken, aldus Vink. “Het gebouw krijgt een ‘healthy urban living lab’, dat de wijkbewoners gaat uitdagen om voldoende te bewegen, gezond te eten en zo veel mogelijk sociale activiteiten te ontwikkelen en te bezoeken.” De beplanting in de wijk wordt gekozen op een hoge fijnstof- en stikstofopname, er komen veel sport- en speelplekken en hardloop- en wandelrondjes. De woningen krijgen hoge plafonds, ramen die open kunnen en een ventilatiesysteem met filters en CO2-sturing. Het gebruik van vluchtige, giftige lijmen bij de bouw is verboden. In het ontwerp van de gebouwen komt de trap meer in het zicht dan de lift waardoor mensen worden gestimuleerd om de trap meer te gebruiken. Bajeskwartier wordt een autovrij eiland en biedt alle ruimte aan voetgangers en fietsers, in combinatie met een ruim aanbod aan deelauto’s. De gemeenschappelijke parkeergarage biedt straks plek aan maximaal 430 ‘eigen’ auto’s.

Elementen oogsten
“Bajeskwartier bestaat uit vier delen”, zegt Feilzer. “Het blok met de Groene Toren is Designcluster gedoopt. In dit blok blijven ook het hoofdgebouw, waar vroeger het bezoek langskwam en een keuken was, en de gevangeniskerk staan. De kerk wordt een exclusieve kunstruimte, terwijl het hoofdgebouw juist heel laagdrempelig wordt. Buitenlandse kunstenaars kunnen hier exposeren en er is volop ruimte voor start-ups en zzp’ers.” In het meest zuidelijke blok, het Kenniscluster, komt een middelbare school (het Spinoza College) en een hotel voor studenten (Hotel Jansen). Projectdirecteur Vink: “In de twee noordelijke blokken Amstelcluster en Centraalcluster ligt het accent vooral op wonen, met tien woontorens. Amstelcluster wordt de toegang tot de nieuwe wijk vanuit metrohalte Spaklerweg en het fietspad naar Station Amstel. In het Centraal Cluster vind je straks voorzieningen als de biologische markt, een kinderopvang en een gezondheidscentrum.”

“De sloopwerkzaamheden zijn nu vrijwel afgerond”, zegt Vink. De circulaire ambities zijn hoog: 98 procent van het sloopmateriaal moet hergebruikt worden. Circa 25.000 ton betongranulaat wordt straks gebruikt als vervanger voor grind en zand. Inmiddels zijn 1030 elementen ‘geoogst’, zoals plafond- en gevel-betonplaten, stalen deuren, lamellen en tralies. “De celdeuren bijvoorbeeld keren terug als leuningen voor de nieuwe verkeerbruggen in de wijk. Alle gebouwen krijgen een gebouwpaspoort, waarin nauwkeurig beschreven staat welke grondstoffen en halffabricaten erin verwerkt zijn, zodat ze ooit bij sloop of herbestemming weer kunnen worden geoogst.”

Duurzame bank
ABN AMRO is financier van Bajeskwartier. “De bank past goed bij onze duurzame circulaire ambitie en het stimuleren van CO2-neutrale wijken”, zo meent Feilzer. “Met haar Missie 2030 en met ‘Samen op weg naar een circulaire economie’ geeft de bank concrete invulling aan de energie- en grondstoftransitie.” Volgens Feilzer sluit Bajeskwartier goed aan bij de ambitie van de bank. “Ook is het prettig dat de bank voldoende kennis van zaken heeft om mee te kunnen bewegen met het project. Veel dingen die wij hier gaan realiseren zijn nog niet eerder toegepast. Dat betekent dat je gedurende het ontwikkelingstraject ook wel eens je plannen moet bijstellen. De bank gaat daar prettig en flexibel mee om.”

Dit artikel verscheen eerder op de website van ABN AMRO.